MOBBİNG VE HUKUKİ BOYUTU

Mobbing, insanların iş veya görev gereği aynı ortamı paylaştıkları alanda maruz kaldıkları psikolojik baskı, bezdiri, yıldırma hareketlerinin bütünüdür. Kavram olarak her ne kadar yeni yeni hayatımızda yer almaya başlamış olsa da çalışma hayatının var oluşundan bu yana insanların mağdur olduğu bir durumdur. Mobbingi oluşturan çeşitli unsurlar bulunmakta olup hem özel hem de kamu sektöründe kişiler mobbingle karşılaşabilmektedir. Ancak kişiyi yıldırmaya yönelik her davranış mobbing kapsamına girmemekte olup kişinin maruz kaldığı davranışların bütünü incelenerek mobbing unsurlarının varlığının araştırılması gerekmektedir. Bu hususta karşımıza çıkan ilk konu başlıkları; mobbingin özellikleri, belirtileri, ispatı ve sonuç olarak mobbinge karşı hukuki korunma yolları olmaktadır.

            Mobbing Türkçe karşılığı olarak; işyerindeki psikolojik taciz, işyerindeki manevi taciz, duygusal şiddet, psikolojik baskı, bezdiri anlamlarına gelmektedir. İş yerlerinde, okullarda ve benzeri topluluklar içinde belirli bir kişi hedef alınarak kişinin çalışmaları düzenli olarak engellenip huzursuz olmasına yol açılarak, dışlanarak ve gözden düşürülerek mobbing gerçekleştirilir. İş yerindeki psikolojik baskı; her tür davranışı, sözü, hareketi, eylemi, yazıyı kapsayabilmektedir.

            Mobbingi Oluşturan Davranışlar ve Özellikleri

           Mobbing, kişide psikolojik etki olarak kendini göstermeye başlamakta olup kişinin önce mobbingi oluşturan davranışları analiz etmesi gerekmektedir. Mobbing farklı şekillerde karşımıza çıkabilmektedir. Ancak bir davranışın mobbingi oluşturabilmesi için iki temel unsur; sistematik ve devamlılıktır. Mobbing süreç alan bir durum olduğundan, sanılanın aksine meydana gelen tek bir haksız olay kişinin mobbinge uğradığını göstermemektedir. Söz konusu davranışların, sistematik olarak uzun bir süre içinde tekrarlanması gerekmektedir. Bir diğer dikkat çekici husus ise psikolojik taciz uygulayan kişinin mağdurun astı da olabileceğidir. Mobbing üstün asta yani patron tarafından çalışana, müdür tarafından öğretmene uygulanabileceği gibi astlar tarafından üste yani öğrenciler tarafından öğretmene, asistanlar tarafından doktora da uygulanabilmektedir. Yine eşit düzeydeki kişiler arasında yani aynı pozisyondaki insanlar arasında da psikolojik baskı meydana gelebilmektedir.

            Mobbingin unsurlarını özetle açıklamak gerekirse;

-          Fail, aynı iş yerinde işveren, çalışan, görev alan bir kimse olmalıdır. Ancak taraflar farklı birimlerde veya aynı işletmenin farklı iş yerlerinde bulunabilirler.

-          Eylemler sık, sistematik ve sürekli şekilde olmalıdır. Hareketin tekrarlanmış olması ve sistematik bir hal alması olmazsa olmaz unsurlardır. Ancak eylemlerin kesintisiz olması gerekmemektedir.

-          Mobbingi oluşturan söz ve hareketler belli amaç ve kasıtla yapılmalıdır. Fail bilerek ve isteyerek, mağdura yönelik kasıtla mobbing içeren davranışlarda bulunmalıdır.

-          Eylem ve davranışlar zarar verici nitelikte olmalıdır. Mağdurun psikolojik olarak zarar görmüş olması gerekmez, söz konusu davranışlar çalışma ortamını kötü etkileyecek nitelikteyse, mağdur için maddi veya manevi zarar görme tehlikesi yaratıyorsa mobbing teşkil etmektedir.

Mobbingin İspatı

İş yerindeki psikolojik baskı boyutuna ulaşan davranışların mobbing kapsamına girdiğinin ispatı zor ve önem taşıyan bir konudur. Sistematik ve sürekliliğin gösterilebilmesi için birden fazla olgunun ispatı gerekmektedir. Özellikle mobbing mağduru yalnız bırakıldığından, çoğunluğa karşı ya da ast konumunda ise üstüne karşı tanık bulması da zorlaşmaktadır. Hak kaybının önlenmesi için taraflar elinde bulunmayan belgelerin getirtilmesini veya yerinde incelenmesini mahkemeden talep edebilmektedir. Yine mağdura yönelik başlatılan haksız disiplin soruşturmaları ve disiplin cezaları ile haksız tutulan tutanaklara ilişkin belgeler ispat açısından önem taşımaktadır. Varsa iş yeri kamera kayıtlarının delil olarak gösterilmesi, günlük tutulması, notların saklanması, e-maillerin ve mesaj kayıtlarının saklanması, mobbing sonucu uğranılan manevi zarar nedeniyle başvurulan Psikolog, Psikiyatrist, kullanılan ilaç faturalarının saklanması, iş yerinde aynı pozisyonda çalışan kişilere verilen görevlendirmeler, verilen işler veya görev tanımı dışında kişiye yaptırılan işlerle ilgili belge örneklerinin alınması mobbingin ispatı için önemlidir.

Mobbinge İlişkin Hukuki Koruma Yolları

Mobbinge ilişkin mevcut şikayet, başvuru ve destek mekanizmaları bulunmakla birlikte mobbinge uğradığını kanıtlayan çalışan dava yoluna başvurarak, iş sözleşmesinin feshinden doğan kıdem, ihbar gibi bütün tazminatlarını alabileceği gibi dava sonucunda manevi tazminata da hak kazanabilmektedir. Ayrıca işverenin eşit davranma borcunu ihlal ettiği gerekçesiyle de tazminat ödemesi sonucu doğabilmektedir. Yine kamu görevlileri, amirleri veya kurumları tarafından kendilerine uygulanan idari işlem ve eylemlerden dolayı şikayet ve dava açma hakkına sahiptirler.

Psikolojik tacize maruz kalan kamu görevlisi psikolojik taciz nedeniyle uğranılan zararın tazmini istemiyle kamu görevlisinin kişisel kusurundan dolayı doğrudan doğruya kamu görevlisine karşı adli yargıda tazminat davası açabileceği gibi hizmet kusuru nedeniyle idareye karşı idari yargıda tam yargı davası da açabilir. İdareye yüklenebilecek bir kusur söz konusu değilse, bu durumda mobbing uygulayan kamu görevlisine karşı doğrudan doğruya adli yargıda tazminat davası açılması gerekmektedir.

Mobbing olarak nitelendirilen davranışlar aynı zamanda suç oluşturabilmektedir. Bu durumda Cumhuriyet Başsavcılığına mobbing uygulayan kişinin suç içeren eylemleri hakkında şikayette bulunulabilecektir. Ancak mobbing uygulayan kişinin kamu görevlisi olması halinde ceza hukuku kapsamında yargılanabilmesi için kişi hakkında idare tarafından soruşturma izni verilmesi gerekmektedir.

Özellikle eğitim kurumlarında meydana gelen mobbing sadece mağduru değil eğitimi, eğitim vereni, öğrencileri ve bunların sonucunda ülkenin eğitim düzeyini etkileyebilmektedir. Mobbingin fiziksel, psikolojik ve ekonomik sonuçları olup mağdur birçok yönden zarara uğrayabilmektedir. Mobbing birçok şekilde karşımıza çıkabilmekte ve mobbing içeren eylemler, yazılar, sözler ve hareketler mağdurun sosyal ilişkilerine yönelik, sosyal konumuna yönelik, mesleki ve özel yaşamına yönelik veya sağlığına yönelik olabilmektedir. Özellikle ülkemiz mobbingin ciddi sorun olarak karşımıza çıktığı ülkelerden biridir. Bu nedenle mobbingin farkına varabilmek, tespit etmek, ispat etmek ve çözüm yollarına başvurmak hem mobbing mağdurları için hem de ülkemiz için önem arz eden konulardan biri olup toplum olarak mobbinge karşı farkındalık geliştirmemiz ve hukuki haklarımızın farkında olmamız önem taşımaktadır.